SUNʼIY INTELLEKT TIZIMLARIDA ALGORITMIK TAFSIVNING FOYDALANUVCHI ONGIGA TAʼSIRI: KOGNITIV TARAFKASHLIK VA AXBOROT FILTRI FENOMENI
Аннотация
Ushbu maqolada algoritmik tavsiyalar va kognitiv tarafkashlik oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlik tahlil qilinadi. Sunʼiy intellekt asosidagi algoritmik tizimlar foydalanuvchilarga axborotni ularning qiziqishlari va ilgari qabul qilingan qarashlariga mos holda taqdim etadi. Bu jarayon qulaylik yaratish bilan birga, inson tafakkurida tasdiqlovchi tarafkashlik (confirmation bias), birinchi axborotga yopishish (anchoring effect) va ramka effekti (framing effect) kabi kognitiv ogʻishlarni kuchaytiradi. Tadqiqot Nordik universitetining 1–3 kurs talabalari oʻrtasida oʻtkazilib, 100 nafar respondent ishtirok etdi. Eksperimental usulda turli algoritmik axborot oqimlari bilan tanishtirilgan uch guruh talabalarning qaror qabul qilishdagi tafovutlari oʻrganildi. Cognitive Reflection Test (CRT), Framing Bias Scale va Media Literacy Scale metodikalari yordamida oʻlchovlar amalga oshirildi. Natijalar shuni koʻrsatdiki, algoritmik filtrlash talabalarda tanlov erkinligini kamaytirib, mavjud eʼtiqodlarni mustahkamlovchi kognitiv ogʻishlarni kuchaytiradi. Shuningdek, media savodxonlik darajasi yuqori boʻlgan talabalar algoritmik tarafkashlik taʼsiriga kamroq berilishi aniqlangan. Maqola algoritmik tizimlarning psixologik oqibatlarini tahlil qilib, kognitiv ogʻishlarni kamaytirish boʻyicha tavsiyalarni ilgari suradi.
Библиографические ссылки
Pariser, E. (2011). The Filter Bubble: What the Internet Is Hiding from You. Penguin Press. URL:https://en.wikipedia.org/wiki/Filter_bubble#:~:text=The%20term%20filter%20bubble%20was,implications%20for%20civic%20%2087
Sunstein, C. R. (2009). Republic.com 2.0. Princeton University Press. URL:https://www.frontiersin.org/journals/psychology/articles/10.3389/fpsyg.2025.1563592/full
Stanovich, K. E., & West, R. F. (2018). The Rationality Quotient: Toward a Test of Rational Thinking. MIT Press.). URL:britannica.com/science/confirmationbias#:~:text=confirmation%20bias%2C%20people’s%20tendency%20to,relevant
Frederick, S. (2005). Cognitive Reflection and Decision Making. Journal of Economic Perspectives, 19(4), 25–42.
Tversky, A., & Kahneman, D. (1974). Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science, 185(4157), 1124–1131.
Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroux.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 Shohruh Shodiboyev

Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
Условия лицензии
Эта работа доступна под лицензией Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. Чтобы просмотреть копию этой лицензии, посетите http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/ или отправьте письмо по адресу Creative Commons, PO Box 1866, Mountain View, CA 94042, США.
По этой лицензии вы можете:
Поделиться — копируйте и распространяйте материал на любом носителе и в любом формате.
Адаптируйте — делайте ремиксы, трансформируйте и дорабатывайте материал.
Лицензиар не может отозвать эти свободы, если вы соблюдаете условия лицензии. На следующих условиях:
Атрибуция. Вы должны указать соответствующую ссылку, предоставить ссылку на лицензию и указать, были ли внесены изменения. Вы можете сделать это любым разумным способом, но не таким образом, который бы предполагал, что лицензиар одобряет вас или ваше использование.
Некоммерческое использование — вы не имеете права использовать материал в коммерческих целях.
Никаких дополнительных ограничений. Вы не имеете права применять юридические условия или технологические меры, которые юридически запрещают другим делать все, что разрешено лицензией.